Συμπεριλάβετε τα παιδιά στην οργάνωση της βιβλιοθήκης σας: Μια πρόταση για τις σχολικές (και όχι μόνο) βιβλιοθήκες

Είχατε σκεφτεί ποτέ την εκδοχή να εμπλέξετε τα παιδιά της τοπικής κοινότητας στην οργάνωση της βιβλιοθήκης; Αυτή την εξαιρετική ιδέα προτείνουν στο άρθρο τους “My Library: Involving Children in the Improvement of School Library Space”  οι Atmodiwirjo, Andri και Paramita (2012). Φαίνεται πως ένας καλός τρόπος να κάνουμε τα παιδιά να γίνουν κομμάτι της βιβλιοθήκης μας και να εξοικειωθούν με το χώρο είναι να τα προσκαλέσουμε / προκαλέσουμε να συμμετάσχουν στη διαμόρφωση του χώρου και της συλλογής.

Δεν είναι άγνωστη η τακτική να χρησιμοποιούμε ερωτηματολόγια ή ακόμα και να συζητάμε ανοιχτά με το κοινό μας για τις προσκτήσεις προκειμένου να προσδιορίσουμε τις πληροφοριακές τους ανάγκες και τα ενδιαφέροντά τους. Τι θα γινόταν, όμως, αν τους εμπλέκαμε ακόμα περισσότερο στον κύκλο εργασιών μας; Το άρθρο που προανέφερα, εξετάζει την περίπτωση της βιβλιοθήκης ενός δημοτικού σχολείου της Ινδονησίας, όπου τα παιδιά ενεπλάκησαν στο σχεδιασμό και την ανακαίνιση του χώρου και κατά πόσον αυτή η τακτική μπορεί να συμβάλει θετικά στην αξιοποίηση της σχολικής βιβλιοθήκης από τη σχολική κοινότητα.

Το πρώτο που θα πρέπει να ρωτάμε τους εαυτούς μας είναι αν ο χώρος της βιβλιοθήκης μας είναι ελκυστικός για τους επισκέπτες της. Δύσκολα θα προσελκύσουμε νέα μέλη αν η εικόνα της είναι απαρχαιωμένη και δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τις επιθυμίες των χρηστών της. Πολύ περισσότερο τα παιδιά, που είναι και αυστηρότεροι κριτές, δεν θα έρθουν στη βιβλιοθήκη αν το περιβάλλον δεν τους είναι ελκυστικό. Όπως ένα παιδικό βιβλίο χωρίς εικονογράφηση δεν έχει ελπίδα να γίνει best seller, αντιστοίχως ένας άχρωμος χώρος, χωρίς τη ζωντάνια που χαρακτηρίζει την παιδική ηλικία δεν είναι πιθανό να τα κρατήσει. Ταυτόχρονα, όμως, χρειάζεται προσοχή στις επιλογές διακόσμησης που θα κάνουμε γιατί δεν πρέπει στην προσπάθεια να φέρουμε τα παιδιά στη βιβλιοθήκη να διώξουμε τους ενήλικες. Γι’ αυτό ιδανικό είναι να εμπλέκουμε όλους τους ενδιαφερόμενους στο σχεδιασμό του χώρου μας.

Όπως εμείς ως εργαζόμενοι στις βιβλιοθήκες νιώθουμε την ανάγκη να προσθέσουμε το προσωπικό μας στοιχείο (ένα φυτό, μια μολυβοθήκη ή ό,τι άλλο) στο χώρο εργασίας ώστε να τον κάνουμε πιο φιλόξενο και οικείο, αντιστοίχως και οι αναγνώστες μας θέλουν να νιώθουν αυτή την οικειότητα στο χώρο της βιβλιοθήκης. Γιατί, λοιπόν, να μην τους δώσουμε τη δυνατότητα να προσθέσουν το δικό τους προσωπικό στοιχείο μέχρι κάποιο βαθμό; Γιατί να μην τους επιτρέψουμε να νιώσουν ότι “ανήκουν” σ’ αυτό το χώρο;

Αν δούμε τι προσφέρει αυτή η ιδέα στα παιδιά, είναι προφανές πως πρόκειται για μια δραστηριότητα που τα μαθαίνει να συνεργάζονται για την επίτευξη ενός στόχου και ταυτόχρονα καλλιεργεί την αισθητική τους και τα κάνει πιο υπεύθυνα.

Φοβάμαι πως οι συνάδελφοι των σχολικών βιβλιοθηκών θα επιβεβαιώσουν την αίσθηση που έχω πως η εκπαιδευτική διαδικασία δεν έχει συνδεθεί με τη βιβλιοθήκη στο βαθμό που θα μπορούσε ή ακόμα και που θα έπρεπε. Συχνά γίνεται το λάθος οι βιβλιοθήκες να έχουν πολύ “επίσημο” ύφος πράγμα που δύσκολα τραβά την προσοχή των παιδιών και πολύ πιο δύσκολα καλλιεργεί την επιθυμία τους να περάσουν το χρόνο τους εκεί. Ιδανικά, ο σχεδιασμός του χώρου της σχολικής βιβλιοθήκης, της επίπλωσης και του εξοπλισμού πρέπει “να ανταποκρίνεται αισθητικά στον χρήστη και να ευνοεί την αναψυχή και τη μάθηση” (IFLA/UNESCO, 2002). Επειδή, όμως, ο σχεδιασμός της βιβλιοθήκης σχετίζεται και με την πολιτική ολόκληρου του σχολείου, θα πρέπει ο σχεδιασμός της να προβλέπεται μεν κεντρικά από τους κανονισμούς δόμησης σχολικών κτιρίων να προσφέρει, όμως, και κάποια ευελιξία ώστε να υπάρχει περιθώριο για πρωτοβουλίες. Το σχολικό πρόγραμμα θα πρέπει κατά την κατάρτισή του να προβλέπει μέρος των δραστηριοτήτων που περιλαμβάνει να υλοποιούνται στο χώρο της βιβλιοθήκης.

Η διεξαγωγή της έρευνας

Η μελέτη στην οποία βασίζεται αυτή η ανάρτηση έγινε πειραματικά, με πραγματικές βιβλιοθήκες και μαθητές να συμμετέχουν.

Η βελτίωση χώρου έγινε με την έμπρακτη συμμετοχή των παιδιών. Ανάλογα με τις ηλικίες, οι δραστηριότητες διαφοροποιούνταν. Οι μαθητές μεγαλυτέρων τάξεων του δημοτικού συμμετείχαν σε καλλιτεχνικά εργαστήρια προκειμένου να μάθουν να σχεδιάζουν και να φτιάχνουν μακέτες. Με αυτό τον τρόπο εξέφρασαν τις επιθυμίες τους και έδωσαν σάρκα στις εικόνες της φαντασίας τους για το πώς επιθυμούσαν να δείχνει η βιβλιοθήκη του σχολείου τους.

Οι μικρότεροι μαθητές απάντησαν σ’ ένα ερωτηματολόγιο για το αγαπημένο τους χρώμα, τα πράγματα που θέλουν να κάνουν στη βιβλιοθήκη και τις αγαπημένες τους συλλογές. Για να γίνει πιο ενδιαφέρον, το ερωτηματολόγιο δεν ήταν ένα απλό έντυπο αλλά ένας διασκεδαστικός πίνακας πάνω στον οποίο κάθε παιδί είχε την ευκαιρία να βάλει μια καρφίτσα στην απάντηση που επιθυμούσε.

Τα έργα βελτίωσης αποτελούνταν από την υπερύψωση ενός μέρους του δαπέδου προκειμένου να δημιουργηθεί ένας λιγότερο επίσημος χώρος ανάγνωσης, με τοίχους στα χρώματα που επέλεξαν τα παιδιά και με επιδιόρθωση και ανακαίνιση των επίπλων, δημιουργώντας πίνακες ανακοινώσεων για την ανάρτηση των παιδικών έργων. Κατά τη διαδικασία της βελτίωσης τα παιδιά δημιούργησαν και διάφορα διακοσμητικά.

Μέθοδος αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας της αλλαγής

Για να εκτιμηθούν τα αποτελέσματα της ανακαίνισης:

• Διανεμήθηκαν ερωτηματολόγια στους μαθητές 7-11 ετών για να εντοπίσουν πώς άλλαξε η χρήση της βιβλιοθήκης και την γνώμη τους για το νέο χώρο.
• Συνεντεύξεις με εκπαιδευτικούς και 12 παιδιά στα οποία αποδόθηκε ο τίτλος του «junior librarian» προκειμένου περιγράψουν την καθημερινή διαχείριση και αξιοποίηση της βιβλιοθήκης, καθώς και τα προβλήματα και τα ερωτήματα που αντιμετωπίζουν από τους καθηγητές και τα παιδιά.
• Παρατηρήθηκε η φυσική κατάσταση του χώρου και της συλλογής.
• Τα βιβλία επισκεπτών και δανεισμού έγιναν σημαντική πηγή δεδομένων για την αξιοποίηση της σχολικής βιβλιοθήκης κατά το διάστημα μετά την ανακαίνιση.

Αποτελέσματα

Αμέσως μετά την αλλαγή της εικόνας του χώρου της βιβλιοθήκης, της εφαρμογής ενός καλού συστήματος διαχείρισης της συλλογής η χρησιμοποιήθηκε από τα παιδιά και τους δασκάλους τους. Στην αρχή της περιόδου χρήσης της νέας βιβλιοθήκης τα παιδιά επικοινώνησαν μεταξύ τους και διέδωσαν τον κανονισμό της βιβλιοθήκης γενικά και του δανεισμού πιο συγκεκριμένα. Η βιβλιοθήκη άνοιξε τις ώρες του σχολικού ωραρίου και οι μαθητές την επισκέπονταν κυρίως στο διάλειμμα. Στη διάρκεια του μαθήματος μπορεί οι δάσκαλοι να έστελναν κάποια ομάδα για εργασία στη βιβλιοθήκη. Τα βιβλία είτε τα διάβαζαν στο χώρο της βιβλιοθήκης είτε τα δανείζονταν για το σπίτι. Κάθε παιδί που επισκέπτεται τη βιβλιοθήκη καταγράφεται στο βιβλίο επισκεπτών, ο κάθε δανεισμός στο βιβλίο δανεισμού και στην κάρτα μεμονωμένου χρήστη που παραμένει στη βιβλιοθήκη. Τη διεξαγωγή του δανεισμού είχαν αναλάβει οι 12 “Junior Librarians” που προαναφέραμε.

Οι αλλαγές οδήγησαν το 100% των μαθητών να επισκεφθεί την καινούρια βιβλιοθήκη ενώ αυξήθηκε και ο δανεισμός. Τα τεκμήρια που επέλεξαν ήταν με σειρά προτίμησης: ιστορίες / παραμύθια / μυθιστορήματα (55%), περιοδικά ή κόμικ (20,7%), σχολικά βιβλία (17,1%), βιβλία γνώσης και επιστήμης (16,2%). Η βιβλιοθήκη πέτυχε τον στόχο της να γίνει το κέντρο των σχολικών δραστηριοτήτων με το 61,1% των μαθητών που απάντησαν να λένε πως επισκέπτονται την βιβλιοθήκη κάθε μέρα ή σχεδόν κάθε μέρα το 19,4% 2-4 φορές τη εβδομάδα, το 13,9% μια φορά την εβδομάδα και το 3,7 κάποιες φορές το μήνα. Ο λόγος επίσκεψης ήταν τόσο για να διαβάσουν βιβλία (86,5%) όσο και για να δανειστούν (80,2%). Κάποια παιδιά δήλωσαν πως έκαναν σχολικές εργασίες (6,3%), απλά κάθονταν (8,1%) και έκαναν ομαδικές συζητήσεις (8,1%).

Τα παιδιά ρωτήθηκαν ακόμα τους λόγους για τους οποίους πήγαν στη βιβλιοθήκη:

Τα περισσότερα παιδιά δήλωσαν πως ένιωσαν πως τα συμπεριέλαβαν ενεργά στην αλλαγή του χώρου και πως ο χώρος είχε γίνει πολύ άνετος, λόγω των χρωμάτων, της θερμοκρασίας, των επίπλων, της διακόσμησης αλλά και γιατί μπορούσαν να κάθονται στο πάτωμα.

Πολύ θετικά αντέδρασε η πλειοψηφία και στον θεσμό του “junior librarian”, βασικό καθήκον των οποίων ήταν το να προωθήσουν την βιβλιοθήκη και να προτείνουν στους συμμαθητές τους να επισκέπτονται συχνότερα τη βιβλιοθήκη και το να βοηθούν τους δασκάλους τους στη διαχείρισή της.

Ένα ακόμα από τα συμπεράσματα του ερωτηματολογίου ήταν η κοινωνική πτυχή της χρήσης της βιβλιοθήκης. Πολλοί μαθητές ισχυρίστηκαν πως θα επισκέπτονταν πιο συχνά τη βιβλιοθήκη αν πήγαιναν οι συμμαθητές τους ή με την παραίνεση των δασκάλων τους.

Ένα περίεργο συμπέρασμα ήταν η διαμαρτυρία των μαθητών πως μόνο κάποιοι από τους δασκάλους τούς (56,8%) παρότρυναν να επισκεφθούν τη βιβλιοθήκη. Άρα, υπήρχε ένα κενό στην προώθηση της βιβλιοθήκης ως αναπόσπαστο κομμάτι των σχολικών δραστηριοτήτων από πλευράς των δασκάλων. Αντιθέτως, οι μαθητές εμφανίζονται πιο συχνά να παροτρύνουν στους δασκάλους να χρησιμοποιήσουν τη βιβλιοθήκη.

Λοιπόν; Πώς σας φαίνεται; Εφικτό να γίνει κάτι ανάλογο σε σχολικές ή ακόμα και δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες;