Κανόνων ανασκόπηση (Μέρος 2ο)

Το θέμα που θα μας απασχολήσει είναι η ταξινόμηση των βιβλιοθηκών και ιδιαίτερα η ταξιθέτηση. Θα δούμε τόσο τους βασικούς κανόνες όσο και κάποιες λύσεις για καλαίσθητη σήμανση της συλλογής.
Όπως αναφερθήκαμε και στο εισαγωγικό άρθρο αυτής της σειράς, οι περισσότερες ελληνικές βιβλιοθήκες χρησιμοποιούν για την οργάνωση της συλλογή τους τη Δεκαδική Ταξινόμηση Dewey (DDC).
Μεγάλο κίνητρο γι' αυτό αποτελεί και η ύπαρξη μετάφρασης της 13ης συνοπτικής του έκδοσης στην ελληνική όσο και εκδόσεων διευκρινιστικών για το θέμα της ελληνικής ιστορίας και λογοτεχνίας (από την ΕΕΒΕΠ - πρώην ΕΕΒ), που ομολογουμένως δεν καλύπτεται επαρκώς ούτε στις συνοπτικές ούτε και στις πλήρεις εκδόσεις της DDC. Επίσης πρόκειται και για το ταξινομικό σύστημα που διδάσκεται εκτενέστερα στα ελληνικά τμήματα Βιβλιοθηκονομίας, γεγονός που εξασφαλίζει την οικειότητα στη χρήση για τους εργαζόμενους βιβλιοθηκονόμους. Σε γενικές γραμμές είναι πολύ εύχρηστο σύστημα.
Ειδικά η ηλεκτρονική έκδοση, δίνει τη δυνατότητα αναζήτησης ταξινομικού αριθμού μέσω των LCSH. Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, είτε σε μετάφραση αλλά και στο πρωτότυπο, η χρήση των θεματικών επικεφαλίδων είναι πολύ διαδεδομένη στη χώρα μας. Έτσι, έχοντας πάντα υπόψη ότι οι επικεφαλίδες της ΕΒΕ είναι μετάφραση των LCSH, κάνοντας αντίστροφη μετάφραση, από τα ελληνικά στα αγγλικά, μπορούμε πολύ εύκολα να βρούμε μια σειρά ταξινομικών αριθμών που θα άρμοζαν στο τεκμήριό μας.
Ας εστιάσουμε, όμως, καλύτερα και σε κάποια πρακτικά θέματα σχετικά με την πολιτική των βιβλιοθηκών για την ταξινόμηση. Κατ’ αρχάς, το μέγεθος των αριθμών, με άλλα λόγια η ανάλυση / εμβάθυνση του αριθμού είναι μια σημαντική απόφαση. Σε συλλογές όπου η συγκέντρωση συγκεκριμένων θεμάτων είναι μικρή, προφανώς δε μιλάμε για ειδικές βιβλιοθήκες, δε κρίνεται απαραίτητο να χρησιμοποιούμε μεγάλους αριθμούς.
Αν για παράδειγμα σε μια δημοτική βιβλιοθήκη έχουμε σε μια συλλογή 20000 τίτλων 50 βιβλία για το περιβάλλον δεν είναι απολύτως απαραίτητο να δώσουμε άλλο αριθμό σε αυτό που αναφέρεται στην ατμοσφαιρική ρύπανση και άλλο σε αυτό που αναφέρεται στη ρύπανση των υδάτων. Γιατί, πόσα άλλα βιβλία προβλέπεται να αποκτήσουμε για το κάθε θέμα ώστε να είναι δύσκολο να εντοπίσουμε πιο περιέχει την καταλληλότερη πληροφορία;
Εδώ, βέβαια, προκύπτει ένα άλλο πρόβλημα. Αν ακολουθήσουμε αυτή τη λογική τότε για τις θεματικές ενότητες για τις οποίες έχουμε αρκετά τεκμήρια, τι κάνουμε; Πιο συγκεκριμένα αναφέρομαι στο παράδειγμα της λογοτεχνίας γιατί στις άλλες 9 υποδιαιρέσεις της DDC (000-700 και 900) συνήθως οι αναγνώστες ζητούν τη βοήθειά μας για να εντοπίσουν αυτό που θέλουν. Η χρήση υποδιαιρέσεων στην λογοτεχνία προκειμένου να δηλωθεί το λογοτεχνικό είδος είναι, κατά τη γνώμη μου, απαραίτητες. Αυτό για το οποίο δεν βρίσκω το λόγο είναι οι χρονικές υποδιαιρέσεις σε ότι αφορά στο διάστημα ζωής και δράσης των συγγραφέων. Πιο συγκεκριμένα, δε βρίσκω το λόγο να δυσκολέψουμε την περιήγηση των αναγνωστών μας στη λογοτεχνική μας συλλογή βάζοντας μετά το 889.3 ένα 1-9 για να προσδιορίσουμε την περίοδο που έζησε ο συγγραφέας. Για τους αναγνώστες είναι πολύ πιο εύκολο όταν έχουν εντοπίσει την λογοτεχνία χωροταξικά να ψάχνουν αλφαβητικά το συγγραφέα από το να πρέπει να σκεφτούν «Α! Βλέπω τα έργα του Λουντέμη στο 889.34 άρα ο Ξανθούλης που ανήκει σε νεώτερη γενιά θα βρίσκεται παρακάτω στο 889.36 ή 889.38». Νομίζω πως κάνουμε τη ζωή τους δύσκολη για το τίποτα!
Ένα άλλο συχνό, θα έλεγα, φαινόμενο, είναι η μίξη ταξινομικών σχημάτων. Δηλαδή, ενώ για το σύνολο της συλλογής χρησιμοποιείται η DDC, ξαφνικά, στη λογοτεχνία χρησιμοποιούνται γράμματα τύπου ΞΛ (ξένη λογοτεχνία) κ.λπ. Δεν είναι και τόσο τραγικό αλλά σίγουρα δεν προσφέρει κάτι από πλευράς λειτουργικότητας και απλά προσθέτει ένα στοιχείο ανομοιογένειας στα καρτελάκια στις ράχες.
Τέλος, σε ότι αφορά στην ταξιθέτηση η οποία κατά κανόνα συνδέεται και με το θέμα της καθιέρωσης – ονομάτων αυτή τη φορά – σε κάποιες περιπτώσεις συναντάμε το φαινόμενο της καθιέρωσης του δημιουργού με τη μορφή που εμφανίζεται στο τεκμήριο, χωρίς να τεκμηριώνεται. Εν ολίγοις, αν η καθιερωμένη μορφή του ονόματος ξένου συγγραφέα δεν είναι γνωστή και δεν αναφέρεται με λατινικούς χαρακτήρες στο τεκμήριο, συνηθίζεται να γράφεται η ελληνική μορφή που εμφανίζεται στη σελίδα τίτλου. Αυτό είναι απολύτως απαράδεκτο. Για την ακρίβεια είναι το μεγαλύτερο λάθος που γίνεται στα θέματα ταξιθέτησης. Θα αναφερθώ πάλι στη λογοτεχνία γιατί συνήθως εκεί εντοπίζεται το μεγαλύτερο πρόβλημα. Αν προκύψει το ίδιο ζήτημα σε άλλη θεματική ενότητα, συνήθως δεν υπάρχει πρόβλημα γιατί στα άλλα πεδία δε γίνεται συχνά μεταγραμματισμός του ονόματος ξένων συγγραφέων στη σελίδα τίτλου ή είθισται να υπάρχει τίτλος πρωτοτύπου με το όνομα του συγγραφέα επίσης στο πρωτότυπο. Εκτός αυτού, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα ούτως ή άλλως να μην ταξιθετούνται στο ίδιο σημείο τεκμήρια του ίδιου συγγραφέα γιατί είναι πιθανό να υπάρχει διαφορά στο θέμα και συνεπώς στον ταξινομικό αριθμό. Στη λογοτεχνία, όμως, δε συμβαίνει αυτό. Αγαπημένο παράδειγμα είναι ο Paulo Coelho. Ανάλογα με την έκδοση της μετάφρασης μπορεί να τον συναντήσουμε ως "Paulo Coelho", "Πάουλο Κοέλο", "Πάουλο Κοέλιο" κλ.π. Αυτό σημαίνει πως αν ο πρώτος που θα περάσει έργο του συγκεκριμένου στο σύστημα χρησιμοποιήσει τη μορφή που θα καθιερώσει αυθαίρετα "Κοέλο, Πάουλο" γιατί δεν θα βλέπει τη λατινική γραφή και ο δεύτερος έχει μπροστά του τη λατινική γραφή το καθιερώσει σωστά "Coelho, Paulo" τότε, όταν θα περαστεί ο ταξιθετικός, στη μία περίπτωση θα έχουμε ΚΟΕ και στην άλλη COE. Άρα, τα έργα θα τοποθετηθούν σε διαφορετικό σημείο και είναι πιθανό η μορφή που συναντάμε σπανιότερα να ξεχαστεί με την έννοια ότι αν κάποιος ρωτήσει: Ποια έργα του Coelho έχετε, αν υπερισχύει η μορφή ΚΟΕ στη βιβλιοθήκη, τότε το ένα ή τα δύο έργα που θα έχουν περαστεί με το COE δε θα εντοπιστούν. Άλλωστε, όταν κάποιος μας ρωτά «Πού θα βρω…» δεν κάνουμε πάντα αναζήτηση. Παραπέμπουμε στο ράφι που γνωρίζουμε απ’ έξω ότι βρίσκεται. Μπορεί με τον Coelho να μην είναι τόσο έντονη η διαπίστωση, όμως αν είχαμε και ένα όνομα που στο μεταγραμματισμό έχει μεταφερθεί λάθος στο βιβλίο που κρατάμε στα χέρια μας ή υπάρχουν περισσότερες της μίας εκδοχές, π.χ. Austen, Jane / Ώστεν, Τζέην / Όστεν, Τζέην / Ώστεν, Τζαίην / Όστεν, Τζαίην σκεφτείτε πώς θα γίνει η αναζήτηση, τι αποτελέσματα θα πάρουμε πώς θα έχει γίνει η ταξιθέτηση και τι διασπορά υπάρχει στα έργα της. Άλλη μια φορά, βλέπουμε πόσο απαραίτητη είναι η καθιέρωση σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως αυτή.
Νομίζω πως η ύπαρξη των παρατυπιών που αναφέρθηκαν στις δύο τελευταίες αναρτήσεις, είναι και η βασική αιτία (πέραν του οικονομικού) που πολλές βιβλιοθήκες δεν αποφασίζουν να δημοσιεύσουν τους καταλόγους τους.