Περίληψη
Πληθώρα πόρων που αφορούν σε θέματα υγείας και ιατρικής πληροφορίας είναι διαθέσιμοι μέσω Διαδικτύου. Λόγω της σοβαρότητας που επέχουν για τη δημόσια υγεία οι πληροφορίες που αντλούνται από τους ανάλογους διαδικτυακούς τόπους, είναι πολύ σημαντικό να γίνεται σωστή επιλογή των πόρων που θα χρησιμοποιηθούν τελικά. Αυτή η εργασία, προτείνει κάποια κριτήρια που καλό είναι να χρησιμοποιηθούν στην αξιολόγησή τους καθώς και παρουσιάζει το Health On the Net Foundation, έναν οργανισμό που έχει καταστήσει έναν Κώδικα Δεοντολογίας για την τυποποίηση της αξιοπιστίας των ιστοσελίδων ιατρικών πληροφοριών και θεμάτων υγείας, που διατίθενται μέσω του World Wide Web . Επίσης, η εργασία αναφέρεται στην συμπεριφορά των φοιτητών κατά τη διαδικασία της αξιολόγησης των διαδικτυακών πηγών που χρησιμοποιούν στις ερευνητικές τους εργασίες. Οι φοιτητές εάν και γενικότερα είναι εξοικειωμένοι με τη χρήση του Διαδικτύου, προκύπτει ότι έχουν προβλήματα στην ανάκτηση αξιόλογων πληροφοριακών πόρων καθώς δεν έχουν επαρκώς εκπαιδευτεί στην αναζήτηση και χρήση των κατάλληλων εργαλείων. Για το λόγο αυτό συχνά καταφεύγουν στην προσωπική τους εμπειρία και σε αμφιβόλου ποιότητας κριτήρια αξιολόγησης της πληροφορίας που ανακτούν.
Εισαγωγή
Η παρούσα εργασία* πραγματεύεται το θέμα των πληροφοριακών πόρων, όπως αυτοί ορίζονται στον Χάρτη της Γνώσης της Επιστήμης της Πληροφόρησης από τον Zins (2007)**. Πιο συγκεκριμένα, θα εξετασθούν οι πόροι που παρέχονται μέσω Διαδικτύου ως προς την ποιότητα και την αξιοπιστία τους. Το Διαδίκτυο αντιμετωπίζεται ως μια σημαντική πηγή πληροφόρησης και ως τμήμα της κατηγοριοποίησης της ανθρώπινης γνώσης, όπως αυτή περιγράφεται στο προαναφερθέν άρθρο. Αναγνωρίζοντας την πολυμορφία της συμπεριφοράς των χρηστών του Διαδικτύου στην αναζήτηση αξιόπιστης πληροφορίας, η εργασία αυτή θα ασχοληθεί με δύο ειδικές περιπτώσεις πληροφόρησης, της ιατρικής πληροφόρησης και της πληροφόρησης των φοιτητών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Ακόμα και στην Ελλάδα, όπου, όπως είναι γνωστό, η χρήση του Διαδικτύου δεν είναι τόσο διαδεδομένη όσο σε άλλες χώρες της Ευρώπης ή στις ΗΠΑ, το 23% του πληθυσμού που το χρησιμοποίησε το 2006 για αναζήτηση πληροφοριών ήταν για ενημέρωση σε θέματα υγείας ενώ το 48% για θέματα εκπαίδευσης και κατάρτισης (Παρατηρητήριο για την Κοινωνία της Πληροφορίας, 2007). Αυτό είναι ενδεικτικό της ανάγκης που υπάρχει να αποσαφηνιστεί η εγκυρότητα αυτών των πληροφοριακών πόρων καθώς μεγάλο μέρος των χρηστών τις χρησιμοποιεί αγνοώντας το βαθμό ποιότητάς τους. Αυτή την ανάγκη θα αποπειραθεί να καλύψει η παρούσα εργασία καθώς και να παρουσιάσει κάποιες μεθόδους αξιολόγησης των πόρων αυτών.
Μεθοδολογία
Για την εκπόνηση της παρούσας εργασίας χρησιμοποιήθηκε σημαντικός αριθμός επιστημονικών άρθρων που παρουσίαζαν τις ενότητες που επελέγησαν να εξετασθούν καθώς και κάποιοι δικτυακοί τόποι που σχετίζονταν με το αντικείμενό της. Αρχικά έγινε μια θεωρητική παρουσίαση του θέματος μέσω προβολής των σημαντικότερων όρων που απασχολούν την εργασία και στη συνέχεια η παρουσίαση δύο μόλις πτυχών της πληροφόρησης με χρήση πόρων που προέρχονται από τον Παγκόσμιο Ιστό, της ιατρικής πληροφόρησης και αυτής των φοιτητών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς θα ήταν αδύνατη η κάλυψη του θέματος στο σύνολό του. Τέλος παρουσιάζονται τα συμπεράσματα στα οποία οδηγείται κανείς από τη μελέτη της βιβλιογραφίας.
Βασικές έννοιες
Πληροφορία
Η έννοια της Πληροφορίας είναι βασικό συστατικό της γνωστικής διαδικασίας του ανθρώπου και παράλληλα αποτελεί σημαντικό όρο για την Επιστήμη της Πληροφόρησης. Οι ορισμοί της ποικίλουν γιατί το εύρος της έννοιας εκτείνεται από την καθημερινή χρήση της, που σημαίνει μήνυμα-ενημέρωση, έως την στατιστική επιστήμη που θεωρείται, η σύνοψη των δεδομένων ενός πειράματος. Παραθέτουμε ορισμένες ερμηνείες του όρου για περαιτέρω κατανόηση.
Πληροφορία είναι το γνωστικό δεδομένο, το οποίο λαμβάνει το χαρακτήρα της πληροφορίας από τη στιγμή που θα αποτελέσει το υποκείμενο μιας διαδικασίας εκπομπής, διακίνησης και λήψης ενός μηνύματος,
Μπώκος Γ. (2001).[1]
Πληροφορία (η) 1. κάθε στοιχείο που έχει ενδιαφέρον για κάποιον, που θα ήθελε κάποιος να το γνωρίζει· ειδικότ. οτιδήποτε ασυνήθιστο, μη κοινότοπο ή προσδοκώμενο λέγεται σε κάποιον 2. (γενικότ.) κάθε στοιχείο που μεταδίδεται από μία πηγή (μέσο ενημέρωσης κ.λπ.) σε δέκτη, κάθε ενημερωτικό στοιχείο 3. το περιεχόμενο των σημάτων που διαβιβάζονται μέσω των διαφόρων μέσων επικοινωνίας και ενημερώσεως (τηλέφωνο, τηλεόραση κ.λπ.),
Μπαμπινιώτης Γ. (1998)[2].
Πληροφορία η 1. στοιχείο, μήνυμα (είδηση, ανακοίνωση, δήλωση, αναφορά κτλ.) που περιέχει και μεταδίδει μια γνώση για κπ. ή κτ. 2α. ποιοτικός συντελεστής, που καθορίζει τη θέση ή την κατάσταση ενός συστήματος ελέγχου 2β. (κυβερνητική) το περιεχόμενο ενός μηνύματος, που συντίθεται από σημεία ενός κώδικα,
Λεξικό της κοινής νεοελληνικής (2005)[3].
Ποιότητα
Η έννοια της Ποιότητας, αποτελεί καινοτομία του 20ου αιώνα με πλήθος δημοσιεύσεων γύρω από τη μεθοδολογία για τη διαχείριση των μειονεκτημάτων της ενδεχόμενης έλλειψής της στην παραγωγική διαδικασία. Οι ρίζες του ορισμού της βρίσκονται στην οικονομία της μαζικής παραγωγής και από τη Διοίκηση προέρχονται και οι ορισμοί που χρησιμοποιούμε και στην περιγραφή της ποιοτικής πληροφόρησης. Πρακτικά όμως, σε θέματα ποιότητας της πληροφορίας το ζήτημα που προκύπτει δεν είναι η ποιότητα της μετατροπής της πληροφορίας από εισροή σε εκροή, π.χ. στην ιατρική πληροφόρηση το να ξέρει κάποιος πώς να χειρουργήσει, πώς να κάνει το σωστό, αλλά, πού θα βρει ποιο είναι το σωστό που πρέπει να κάνει στην κάθε δεδομένη περίσταση, όπως αναδεικνύεται από τον Lillrank (2002).
Οι ιδιοτυπίες του ορισμού της ποιότητας έχουν τη βάση τους στην υποκειμενικότητα της έννοιας της, αφού θα πρέπει να οριοθετηθεί το πλαίσιο και ο χώρος εφαρμογής της. Η ποιότητα για κάποιους μπορεί να προσδιορίζεται από αυτό που ικανοποιεί καλύτερα κάποιες ανάγκες μας ή για άλλους να είναι αυτό που καλύπτει τις προσδοκίες μας. Η πιο κυρίαρχη εκδοχή της ποιότητας, ωστόσο, εστιάζεται στην κάλυψη των αναγκών των χρηστών και στο κατά πόσο εκπληρώνει μια επιχείρηση ή οργανισμός τις προσδοκίες τους. Ακολούθως, παραθέτουμε ορισμένες ερμηνείες του όρου για περαιτέρω κατανόηση.
Ποιότητα ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας ονομάζουμε τα χαρακτηριστικά του προϊόντος ή της υπηρεσίας που ικανοποιούν πλήρως ή ξεπερνούν τις προσδοκίες του πελάτη ή που ικανοποιούν δεδομένες προδιαγραφές,
Τσιότρας (2002)
Ποιότητα ορίζεται ως η αξία ή η προσαρμογή στις προδιαγραφές που μπορεί να οδηγήσουν έναν οργανισμό να εστιάσει στην αποδοτικότητα ή ορίζεται σαν την ανάγκη για διαχείριση του οργανισμού ώστε να εκπληρώσει ή / και υπερβεί τις προσδοκίες των χρηστών,
Reeves & Bednar (1994).
Ποιότητα είναι το σύνολο των ιδιοτήτων και χαρακτηριστικών ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας, τα οποία αφορούν την ικανότητα του προϊόντος ή της υπηρεσίας να ικανοποιεί τον εκφρασμένες ή συνεπαγόμενες ανάγκες,
Τρίλιζας (2001)
Η μελέτη των παραπάνω ορισμών μπορεί να μας δώσει μια πρώτη εικόνα της έννοιας της ποιότητας και βασικές κατευθύνσεις για το πώς μπορούμε να κατανοήσουμε τις διατάσεις της σε σχέση με τις απαιτήσεις των χρηστών μιας βιβλιοθήκης ή ενός πληροφοριακού οργανισμού.
Για την ανάπτυξη ενός μοντέλου πληροφόρησης, λοιπόν, που θα βασίζεται στον ικανοποίηση του χρήστη και θα αφορά την ποιότητα της πληροφορίας που αυτό προσφέρει, είναι αναγκαίο σε αυτό να περιλαμβάνεται, σύμφωνα με τους Bovee, Srivastava and Mak (2003):
· Προσβασιμότητα (accessibility)
· Διαλειτουργικότητα
· Σχετικότητα (relevance)
· Ακεραιότητα (integrity)
Τα παραπάνω αυτά ουσιαστικά στοιχεία αφορούν την ποιότητα της πληροφορίας και οδηγούν στην αξιολόγηση της ακεραιότητας της, δηλαδή, στην αξιολόγηση του κατά πόσο αυτή η πληροφορία διατίθεται με ακρίβεια, με πληρότητα και με συνέπεια στους χρήστες.
Πληθώρα πόρων που αφορούν σε θέματα υγείας και ιατρικής πληροφορίας είναι διαθέσιμοι μέσω Διαδικτύου. Λόγω της σοβαρότητας που επέχουν για τη δημόσια υγεία οι πληροφορίες που αντλούνται από τους ανάλογους διαδικτυακούς τόπους, είναι πολύ σημαντικό να γίνεται σωστή επιλογή των πόρων που θα χρησιμοποιηθούν τελικά. Αυτή η εργασία, προτείνει κάποια κριτήρια που καλό είναι να χρησιμοποιηθούν στην αξιολόγησή τους καθώς και παρουσιάζει το Health On the Net Foundation, έναν οργανισμό που έχει καταστήσει έναν Κώδικα Δεοντολογίας για την τυποποίηση της αξιοπιστίας των ιστοσελίδων ιατρικών πληροφοριών και θεμάτων υγείας, που διατίθενται μέσω του World Wide Web . Επίσης, η εργασία αναφέρεται στην συμπεριφορά των φοιτητών κατά τη διαδικασία της αξιολόγησης των διαδικτυακών πηγών που χρησιμοποιούν στις ερευνητικές τους εργασίες. Οι φοιτητές εάν και γενικότερα είναι εξοικειωμένοι με τη χρήση του Διαδικτύου, προκύπτει ότι έχουν προβλήματα στην ανάκτηση αξιόλογων πληροφοριακών πόρων καθώς δεν έχουν επαρκώς εκπαιδευτεί στην αναζήτηση και χρήση των κατάλληλων εργαλείων. Για το λόγο αυτό συχνά καταφεύγουν στην προσωπική τους εμπειρία και σε αμφιβόλου ποιότητας κριτήρια αξιολόγησης της πληροφορίας που ανακτούν.
Εισαγωγή
Η παρούσα εργασία* πραγματεύεται το θέμα των πληροφοριακών πόρων, όπως αυτοί ορίζονται στον Χάρτη της Γνώσης της Επιστήμης της Πληροφόρησης από τον Zins (2007)**. Πιο συγκεκριμένα, θα εξετασθούν οι πόροι που παρέχονται μέσω Διαδικτύου ως προς την ποιότητα και την αξιοπιστία τους. Το Διαδίκτυο αντιμετωπίζεται ως μια σημαντική πηγή πληροφόρησης και ως τμήμα της κατηγοριοποίησης της ανθρώπινης γνώσης, όπως αυτή περιγράφεται στο προαναφερθέν άρθρο. Αναγνωρίζοντας την πολυμορφία της συμπεριφοράς των χρηστών του Διαδικτύου στην αναζήτηση αξιόπιστης πληροφορίας, η εργασία αυτή θα ασχοληθεί με δύο ειδικές περιπτώσεις πληροφόρησης, της ιατρικής πληροφόρησης και της πληροφόρησης των φοιτητών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Ακόμα και στην Ελλάδα, όπου, όπως είναι γνωστό, η χρήση του Διαδικτύου δεν είναι τόσο διαδεδομένη όσο σε άλλες χώρες της Ευρώπης ή στις ΗΠΑ, το 23% του πληθυσμού που το χρησιμοποίησε το 2006 για αναζήτηση πληροφοριών ήταν για ενημέρωση σε θέματα υγείας ενώ το 48% για θέματα εκπαίδευσης και κατάρτισης (Παρατηρητήριο για την Κοινωνία της Πληροφορίας, 2007). Αυτό είναι ενδεικτικό της ανάγκης που υπάρχει να αποσαφηνιστεί η εγκυρότητα αυτών των πληροφοριακών πόρων καθώς μεγάλο μέρος των χρηστών τις χρησιμοποιεί αγνοώντας το βαθμό ποιότητάς τους. Αυτή την ανάγκη θα αποπειραθεί να καλύψει η παρούσα εργασία καθώς και να παρουσιάσει κάποιες μεθόδους αξιολόγησης των πόρων αυτών.
Μεθοδολογία
Για την εκπόνηση της παρούσας εργασίας χρησιμοποιήθηκε σημαντικός αριθμός επιστημονικών άρθρων που παρουσίαζαν τις ενότητες που επελέγησαν να εξετασθούν καθώς και κάποιοι δικτυακοί τόποι που σχετίζονταν με το αντικείμενό της. Αρχικά έγινε μια θεωρητική παρουσίαση του θέματος μέσω προβολής των σημαντικότερων όρων που απασχολούν την εργασία και στη συνέχεια η παρουσίαση δύο μόλις πτυχών της πληροφόρησης με χρήση πόρων που προέρχονται από τον Παγκόσμιο Ιστό, της ιατρικής πληροφόρησης και αυτής των φοιτητών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς θα ήταν αδύνατη η κάλυψη του θέματος στο σύνολό του. Τέλος παρουσιάζονται τα συμπεράσματα στα οποία οδηγείται κανείς από τη μελέτη της βιβλιογραφίας.
Βασικές έννοιες
Πληροφορία
Η έννοια της Πληροφορίας είναι βασικό συστατικό της γνωστικής διαδικασίας του ανθρώπου και παράλληλα αποτελεί σημαντικό όρο για την Επιστήμη της Πληροφόρησης. Οι ορισμοί της ποικίλουν γιατί το εύρος της έννοιας εκτείνεται από την καθημερινή χρήση της, που σημαίνει μήνυμα-ενημέρωση, έως την στατιστική επιστήμη που θεωρείται, η σύνοψη των δεδομένων ενός πειράματος. Παραθέτουμε ορισμένες ερμηνείες του όρου για περαιτέρω κατανόηση.
Πληροφορία είναι το γνωστικό δεδομένο, το οποίο λαμβάνει το χαρακτήρα της πληροφορίας από τη στιγμή που θα αποτελέσει το υποκείμενο μιας διαδικασίας εκπομπής, διακίνησης και λήψης ενός μηνύματος,
Μπώκος Γ. (2001).[1]
Πληροφορία (η) 1. κάθε στοιχείο που έχει ενδιαφέρον για κάποιον, που θα ήθελε κάποιος να το γνωρίζει· ειδικότ. οτιδήποτε ασυνήθιστο, μη κοινότοπο ή προσδοκώμενο λέγεται σε κάποιον 2. (γενικότ.) κάθε στοιχείο που μεταδίδεται από μία πηγή (μέσο ενημέρωσης κ.λπ.) σε δέκτη, κάθε ενημερωτικό στοιχείο 3. το περιεχόμενο των σημάτων που διαβιβάζονται μέσω των διαφόρων μέσων επικοινωνίας και ενημερώσεως (τηλέφωνο, τηλεόραση κ.λπ.),
Μπαμπινιώτης Γ. (1998)[2].
Πληροφορία η 1. στοιχείο, μήνυμα (είδηση, ανακοίνωση, δήλωση, αναφορά κτλ.) που περιέχει και μεταδίδει μια γνώση για κπ. ή κτ. 2α. ποιοτικός συντελεστής, που καθορίζει τη θέση ή την κατάσταση ενός συστήματος ελέγχου 2β. (κυβερνητική) το περιεχόμενο ενός μηνύματος, που συντίθεται από σημεία ενός κώδικα,
Λεξικό της κοινής νεοελληνικής (2005)[3].
Ποιότητα
Η έννοια της Ποιότητας, αποτελεί καινοτομία του 20ου αιώνα με πλήθος δημοσιεύσεων γύρω από τη μεθοδολογία για τη διαχείριση των μειονεκτημάτων της ενδεχόμενης έλλειψής της στην παραγωγική διαδικασία. Οι ρίζες του ορισμού της βρίσκονται στην οικονομία της μαζικής παραγωγής και από τη Διοίκηση προέρχονται και οι ορισμοί που χρησιμοποιούμε και στην περιγραφή της ποιοτικής πληροφόρησης. Πρακτικά όμως, σε θέματα ποιότητας της πληροφορίας το ζήτημα που προκύπτει δεν είναι η ποιότητα της μετατροπής της πληροφορίας από εισροή σε εκροή, π.χ. στην ιατρική πληροφόρηση το να ξέρει κάποιος πώς να χειρουργήσει, πώς να κάνει το σωστό, αλλά, πού θα βρει ποιο είναι το σωστό που πρέπει να κάνει στην κάθε δεδομένη περίσταση, όπως αναδεικνύεται από τον Lillrank (2002).
Οι ιδιοτυπίες του ορισμού της ποιότητας έχουν τη βάση τους στην υποκειμενικότητα της έννοιας της, αφού θα πρέπει να οριοθετηθεί το πλαίσιο και ο χώρος εφαρμογής της. Η ποιότητα για κάποιους μπορεί να προσδιορίζεται από αυτό που ικανοποιεί καλύτερα κάποιες ανάγκες μας ή για άλλους να είναι αυτό που καλύπτει τις προσδοκίες μας. Η πιο κυρίαρχη εκδοχή της ποιότητας, ωστόσο, εστιάζεται στην κάλυψη των αναγκών των χρηστών και στο κατά πόσο εκπληρώνει μια επιχείρηση ή οργανισμός τις προσδοκίες τους. Ακολούθως, παραθέτουμε ορισμένες ερμηνείες του όρου για περαιτέρω κατανόηση.
Ποιότητα ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας ονομάζουμε τα χαρακτηριστικά του προϊόντος ή της υπηρεσίας που ικανοποιούν πλήρως ή ξεπερνούν τις προσδοκίες του πελάτη ή που ικανοποιούν δεδομένες προδιαγραφές,
Τσιότρας (2002)
Ποιότητα ορίζεται ως η αξία ή η προσαρμογή στις προδιαγραφές που μπορεί να οδηγήσουν έναν οργανισμό να εστιάσει στην αποδοτικότητα ή ορίζεται σαν την ανάγκη για διαχείριση του οργανισμού ώστε να εκπληρώσει ή / και υπερβεί τις προσδοκίες των χρηστών,
Reeves & Bednar (1994).
Ποιότητα είναι το σύνολο των ιδιοτήτων και χαρακτηριστικών ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας, τα οποία αφορούν την ικανότητα του προϊόντος ή της υπηρεσίας να ικανοποιεί τον εκφρασμένες ή συνεπαγόμενες ανάγκες,
Τρίλιζας (2001)
Η μελέτη των παραπάνω ορισμών μπορεί να μας δώσει μια πρώτη εικόνα της έννοιας της ποιότητας και βασικές κατευθύνσεις για το πώς μπορούμε να κατανοήσουμε τις διατάσεις της σε σχέση με τις απαιτήσεις των χρηστών μιας βιβλιοθήκης ή ενός πληροφοριακού οργανισμού.
Για την ανάπτυξη ενός μοντέλου πληροφόρησης, λοιπόν, που θα βασίζεται στον ικανοποίηση του χρήστη και θα αφορά την ποιότητα της πληροφορίας που αυτό προσφέρει, είναι αναγκαίο σε αυτό να περιλαμβάνεται, σύμφωνα με τους Bovee, Srivastava and Mak (2003):
· Προσβασιμότητα (accessibility)
· Διαλειτουργικότητα
· Σχετικότητα (relevance)
· Ακεραιότητα (integrity)
Τα παραπάνω αυτά ουσιαστικά στοιχεία αφορούν την ποιότητα της πληροφορίας και οδηγούν στην αξιολόγηση της ακεραιότητας της, δηλαδή, στην αξιολόγηση του κατά πόσο αυτή η πληροφορία διατίθεται με ακρίβεια, με πληρότητα και με συνέπεια στους χρήστες.
* Η εργασία αυτή αποτελεί εργασία των μεταπτυχιακών φοιτητριών Α. Οικονόμου και Α. Φράγκου και πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του μαθήματος "Επιστήμη της Πληροφόρησης" του ΠΜΣ στην Επιστήμη της Πληροφορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου.
** Η βιβλιογραφικές αναφορές για το θέμα θα παρατεθούν συνολικά στο 4ο και τελευταίο μέρος της.
[1] Περισσότερες πληροφορίες στο Μπώκος Γ. , Εισαγωγή στην Επιστήμη της Πληροφόρησης, Παπασωτηρίου, 2001
[2] Ο ορισμός είναι από το λεξικό του Μπαμπινιώτη Γ., Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας: με σχόλια για τη σωστή χρήση των λέξεων, Κέντρο Λεξικολογίας, 1998
[3] Ο ορισμός είναι από το Λεξικό της κοινής νεοελληνικής. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, 2005.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου