Βιβλιοθήκες και ιδιωτικά κεφάλαια

Ενστικτωδώς, εδώ και κάποια χρόνια το υποσυνείδητό μου με ωθούσε να πιστέψω ότι η πόλη των ονείρων μου είναι η Βοστώνη. Δεν ξέρω αν αυτό είναι αλήθεια ή όχι, σίγουρα όμως, η Μασσαχουσέτη είναι μια από τις πλέον πολιτισμένες πολιτείες των ΗΠΑ (αν όχι η πλέον πολιτισμένη). Σήμερα, λοιπόν, διαβάζοντας ένα άρθρο της Jessica Bartlett για την Boston Globe στο Boston.com, συνειδητοποίησα δυο – τρία πραγματάκια που ήρθαν να ενισχύσουν την προαναφερθείσα πεποίθησή μου.

Η Scituate είναι μια παραθαλάσσια πόλη 18-20 χιλιάδων κατοίκων της κομητείας Plymouth. Αυτή η μικρή πόλη, έχει μια αρκετά παλιά βιβλιοθήκη που χρήζει τόσο ανακαίνισης όσο και επέκτασης σύμφωνα με το άρθρο. Η αύξηση του κύκλου εργασιών της βιβλιοθήκης, τόσο στο επίπεδο δανεισμού όσο και στην επισκεψιμότητα από γκρουπ μαθητών έχει αυξηθεί κατά 36% και 59% αντίστοιχα. Αυτές οι αλλαγές επιβάλλουν και την αλλαγή στο χώρο. Για να έχουμε μια εικόνα για τι οικονομικά μεγέθη μιλάμε, η ανακαίνιση και η επέκταση έχει υπολογιστεί ότι θα στοιχίσουν 12 εκατομμύρια δολάρια. Τέτοια ποσά, οι περισσότερες ελληνικές βιβλιοθήκες δεν θα μπορούσαν ούτε να τα ονειρευτούν. Η χρηματοδότηση θα προέλθει από τις εξής πηγές:

• 5 εκατομμύρια θα χορηγήσει το Συμβούλιο Επιτρόπων Βιβλιοθηκών της Μασσαχουσέτης,
• 2 εκατομμύρια θα είναι η συμμετοχή της πόλης, ενώ άλλα
• 5 εκατομμύρια θα προέλθουν από ιδιωτικά κεφάλαια μέσω μιας εκστρατείας συγκέντρωσης δωρεών.

Δε θα σταθώ στη συμμετοχή της πόλης, που είναι έτσι κι αλλιώς εντυπωσιακή ιδιαίτερα για τα δικά μας μέτρα και σταθμά, μια περίοδο εξαιρετικά δύσκολη για τα οικονομικά των δημοτικών βιβλιοθηκών αλλά και των δήμων στους οποίους υπάγονται. Νομίζω ότι το νούμερο μοιάζει σουρεαλιστικό, ειδικά με δεδομένη την αδυναμία της πολιτείας να καλύπτει πλέον έστω και τα βασικά λειτουργικά έξοδα των βιβλιοθηκών.

Εκεί που θα σταθώ είναι στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Ξέρω ήδη πως κάποιες βιβλιοθήκες συνεργάζονται με διάφορους φορείς προκειμένου να εξασφαλίσουν κάποιους επιπλέον πόρους και να διασφαλίσουν τη συνέχιση της λειτουργίας τους. Βιβλιοπωλεία και άλλες τοπικές επιχειρήσεις γίνονται αρωγοί των προσπαθειών κάποιων βιβλιοθηκών. Δεν νομίζω, όμως, ότι έχει επιτευχθεί ποτέ από καμία βιβλιοθήκη να εξασφαλίσει ένα τόσο μεγάλο ποσό και μάλιστα για ένα τόσο σημαντικό έργο όπως η προέκτασή της. Θέτω, λοιπόν, τα ακόλουθα ζητήματα προς σκέψη και συζήτηση: Είναι στην κουλτούρα μας οι συνεργασίες με φορείς εκτός των “συνηθισμένων και αναμενόμενων” χρηματοδοτών μας; Είναι το νομικό πλαίσιο που μας περιορίζει ή μήπως ο φόβος του να γίνουμε υποχείρια των χορηγών;

Ενώ γράφω αυτά μια λάμπα άναψε πάνω από το κεφάλι μου, ακριβώς όπως στα κόμικ. Ο λόγος που οι βιβλιοθήκες που υπάγονται στο δημόσιο φορέα δεν τολμάνε να απευθυνθούν σε ιδιώτες είναι η ελληνική νοοτροπία! Είναι η σκέψη ότι “ο τζάμπας πέθανε” κι ότι αν κάποιος μας δώσει χρήματα θα θέλει κάποιο αντάλλαγμα. Κι όταν το αντάλλαγμα είναι η διαφήμιση, τα πράγματα είναι πιο απλά. Έχουμε εκπαιδευτεί, όμως, να πιστεύουμε ότι οι έχοντες έχουν γιατί παρανομούν και ότι όσοι ανακατεύονται με την πολιτική είναι όχι γιατί έχουν οράματα αλλά για να “φάνε”. Άρα, υποθέτω, ότι κάπου στον υποθάλαμό μας (ή άλλο σημείο του εγκεφάλου, δεν είμαι σίγουρη ποιο επεξεργάζεται τι) ο συνδυασμός των λέξεων: χρήμα, χορηγός, ιδιώτης, δημόσια υπηρεσία ανάβει ένα κόκκινο λαμπάκι συναγερμού που σημαίνει “ΔΙΑΦΘΟΡΑ”. Αν ένα βιβλιοπωλείο μας προσφέρει χρήματα θα σκεφτούμε ότι ίσως το κάνει για να πιέσει να γίνει ο επόμενος προμηθευτής μας. Αν μιας εταιρεία χορηγήσει τα αναλώσιμά μας, θεωρούμε δεδομένο ότι θα κλείσει συμφωνία κάτω από το τραπέζι να γίνει προμηθευτής μας και χωρίς μειοδοτικό διαγωνισμό. Έχετε ακούσει κι εσείς τέτοιες ιστορίες ή μόνο το δικό μου μυαλό, που δεν έχω βρεθεί ποτέ σε ανάλογη θέση, τα δημιουργεί ως ιστορία επιστημονικής φαντασίας;

Αυτόματα, λοιπόν, οδηγούμαι στην ακόλουθη σκέψη: τι διαφορετικό συμβαίνει στην Αμερική και τολμούν για τόσο μεγάλα ποσά να επιδιώκουν τη χρηματοδότηση από ιδιώτες; Αυτή την ερώτηση δεν μπορώ να την απαντήσω, γιατί πραγματικά δεν ξέρω τι ισχύει αλλά αυτό που καταλαβαίνω είναι ότι εκεί η “χρηματοδότηση” πολιτικών προσώπων είναι κάτι που γίνεται θεσμοθετημένα από ιδιωτικές επιχειρήσεις άρα στην πραγματικότητα δεν υπάρχει ανάγκη για συναλλαγές κάτω από το τραπέζι (χωρίς αυτό να είναι απόλυτο και να μη συμβαίνει ποτέ υποθέτω). Άρα, μήπως η νομοθεσία δεν θέτει τρομερούς περιορισμούς και γραφειοκρατικά εμπόδια σε τέτοιες πρωτοβουλίες;

Επόμενο στάδιο: Δεν μπορεί να απευθύνονται μόνο σε επιχειρήσεις αλλά και σε ιδιώτες. Πώς πείθεις έναν ιδιώτη να σου δώσει ένα σημαντικό ποσό για την ανακαίνιση της βιβλιοθήκης σου; Γι’ αυτό έχω απάντηση. Όχι ότι το σκέφτηκα μόνη μου, απλά σκάλιξα λίγο περισσότερο το site του ιδρύματος που έχουν στήσει προκειμένου να “τρέξει” τον “έρανο” για τη χρηματοδότηση του έργου ανακαίνισης και επέκτασης της βιβλιοθήκης. Η απάντηση, λοιπόν, βρίσκεται στη γνωστή φράση “το χρήμα πολλοί εμίσησαν, τη δόξα ουδείς”. Έχουν φτιάξει, λοιπόν, ένα πολύ ωραίο συστηματάκι όπου ανάλογα με το ποσό που προσφέρεις, έχεις τη δυνατότητα κομμάτι της συλλογής ή ολόκληρη αίθουσα να πάρει το όνομά σου. Αρκετά καλό δόλωμα για ματαιόδοξους.

Επίσης, έχουν χωρίσει τους σπόνσορες σε ομάδες (κύκλους τους ονομάζουν) ανάλογα με το ποσό που συνεισφέρουν. Κάθε κύκλος έχει ανταποδοτικά οφέλη (αναφορά σε ενημερωτικό και διαφημιστικό υλικό της βιβλιοθήκης, εισιτήρια σε κοινωνικές εκδηλώσεις κλπ).

Για το ευρύ κοινό, όμως, ποιο λέτε να είναι το κίνητρο για να ενισχύσουν την προσπάθεια της βιβλιοθήκης; Εκεί τα πράγματα είναι ακόμα πιο απλά! Η βιβλιοθήκη της Scituate είναι μια βιβλιοθήκη που έχει πετύχει στο έργο της. “Πολλοί άνθρωποι έχουν μπερδευτεί. Νομίζουν ότι ίσως το internet έχει απομακρύνει το κοινό από τη βιβλιοθήκη. Απλά δε συμβαίνει αυτό. Την εποχή του internet, τα τελευταία 10-12 χρόνια, οι άνθρωποι έχουν προσπλεύσει στις δημόσιες βιβλιοθήκες τους”, δηλώνει σε συνέντευξή του ο Robert Maier, διευθυντής του Massachusetts Board of Library Commissioners. Αναφέρει, μάλιστα, πως ο κόσμος που επισκέπτεται τη βιβλιοθήκη της περιοχής του κάθε χρόνο είναι πενταπλάσιος από αυτόν που παρακολουθεί τις ομάδες τις Μασσαχουσέτης στη διάρκεια μιας χρονιάς sold-out αγώνων σε όλα τα αθλήματα. Μάλιστα, οι ομάδες αυτές ενισχύουν οικονομικά και δράσεις των βιβλιοθηκών (άλλη μια περίπτωση ιδιωτικής εισφοράς). Εν ολίγοις, έχουν καταφέρει να βάλουν τη βιβλιοθήκη στην καθημερινότητα των πολιτών τους.

Έτσι, σχηματίζοντας ένα κύκλο θα γυρίσω στην αρχική δέσμευσή μου ότι δε θα σχολιάσω τη συμμετοχή της πολιτείας, απλά και μόνο για να την αναιρέσω. Έχοντας πει όλα τα παραπάνω, νομίζω ότι είναι πια κατανοητό ότι η στάση της πολιτείας έχει πολλούς κριτές. Όταν τα νούμερα λένε στους πολιτικούς της περιοχής πόσους ψήφους θα ρισκάρουν αν δε στηρίξουν τη βιβλιοθήκη, τι πιθανότητα υπάρχει να πάρουν αυτό το ρίσκο;

Όλα αυτά μοιάζουν αρκετά μακριά από την ελληνική πραγματικότητα. Πόσο δύσκολο, όμως, είναι το να κρατήσουμε τα θετικά και να τα ενσωματώσουμε και στη δική μας ζωή; Είμαστε ένας λαός που μιμείται όλα τα ξενόφερτα trends. Γιατί όχι και αυτό; Μήπως φταίει τ’ ότι θα’ναι αντιδάνειο; Μην ξεχνάτε ένα πράγμα: Όλα τα ανθρώπινα επιτεύγματα ξεκίνησαν από την ιδέα ενός ανθρώπου κάθε φορά και πραγματώθηκαν μέσα από τις προσπάθειες δεκάδων ή και χιλιάδων που πίστεψαν σ’ αυτή την ιδέα. Ας μην μένουμε θεατές. Όλοι μαζί, μπορούμε να αλλάξουμε τα πράγματα, είτε πρόκειται για τη βιβλιοθήκη μας είτε για τη χώρα μας.

Καλές βουτιές σε όλους!